Obiecał sobie, że nigdy nie wróci do Polski. Teraz pomaga wracać innym

– To mój ulubiony case study – tłumaczy.

Mając takie pieniądze, jakie tam trzeba byłoby wydać na nieduży, nieatrakcyjny dom w Penicuik, można w Polsce kupić większy, w lepszym standardzie, lepszym miejscu i jeszcze z tych dwóch milionów połowa zostanie na to, żeby rozkręcić jakiś biznes lub zainwestować.

Od ubiegłego roku Klimek prowadzi grupę na Facebooku „Powrót do Polski: wizja, strategia, działanie“. Ludzie, którzy 10 czy 20 lat spędzili w Wielkiej Brytanii, przed powrotem z emigracji pytają go, czy lepiej zainwestować w rynek pierwotny, czy wtórny. Kupić w Polsce dom za gotówkę czy na kredyt? Są ciekawi, jak tu się negocjuje z klientem gotówkowym. Wdrażają strategie inwestycyjne long-term i short-term.

Tęsknota za pogodą

GUS w ostatnim raporcie (z grudnia 2024 r.) podał, że rok temu poza granicami Polski żyło (przez co najmniej 12 miesięcy) ponad 1,5 mln Polek i Polaków. O ile w ciągu pięciu lat rosła liczba emigrujących z Polski do Holandii (wzrost o 33 tys.), do Niemiec (o 17 tys.), Szwajcarii (o 8 tys.) czy Norwegii (o 7 tys.), to w przypadku Wielkiej Brytanii ruch był głównie w odwrotną stronę – aż 119 tys. stamtąd wyjechało. W żadnym innym kraju nie było aż tak dużego odpływu migrantów z Polski. Największy był tuż po ogłoszeniu brexitu i od tego czasu wciąż więcej Polaków stamtąd się wyprowadza, niż próbuje się wprowadzić.

Gdy Marcin Klimek zrobił sondę wśród osób na swojej grupie i zapytał, czego się obawiają przed powrotem do Polski, na pierwszym miejscu postawili niskie zarobki, na drugim – gorsze standardy pracy, na trzecim – wojnę przy granicy, na czwartym – wysokie ceny.

Co powoduje, że mimo to wracają z emigracji? Pierwsze miejsce na liście powodów zajęła samotność. Doskwiera brak kontaktów z bliskimi, przyjaciółmi. Duża część wraca, bo trzeba zająć się rodzicami, którzy się zestarzeli. Bardzo wysoko na liście powodów do powrotu znalazła się pogoda.

– To może wydać się banalne, ale żyjąc w UK, zaczynasz tęsknić za pogodą w Polsce – mówi Klimek. 18 lat spędził w Edynburgu. Dni są tu chłodne, w każdym miesiącu jest przynajmniej po 10-12 dni deszczowych. – Życie outdoorowe prawie nie istnieje – mówi Klimek.

Wyjechał do Szkocji, kiedy miał 23 lata. Obiecał sobie, że nigdy nie wróci do Polski. Porzucił kraj i studia na Politechnice Łódzkiej. – W tamtym czasie Łódź była miejscem tragicznym: wysokie bezrobocie, bieda, żadnych perspektyw – opowiada. W Szkocji się wyedukował (skończył studia z fotografii), dostał dobrą pracę, awansował, ożenił się, doczekał dwóch synów. Jego żona, Justyna, która też wyjechała z Polski, zanim zrobiła magisterkę, najpierw pracowała w hotelu, później jako kelnerka i rok w fabryce, po czym skończyła tam studia, zrobiła doktorat, została na uczelni, wykładała też w Szwajcarii, Hongkongu.

– Była ciągle w drodze, z samolotu do samolotu. Zresztą oboje intensywnie pracowaliśmy, często po 16-17 godzin na dobę. Za tym szły dobre zarobki. Dopóki nie mieliśmy dzieci, dało się tak żyć, ale z dziećmi nie sposób. Pamiętam, jak po urodzeniu syna najpierw z mojej firmy przyszła kartka z gratulacjami, a tydzień później list, że jestem zwolniony. Wszystko załatwione elegancko, z uśmiechem. Typowe – opowiada. – Poza tym coś zaczęło wisieć w powietrzu, coś, czego przed brexitem jakoś z żoną nie wyczuwaliśmy. Szkocja to nie jest miejsce, w którym ktoś kogoś jawnie atakuje, ludzie nie pozwalają sobie na mowę nienawiści. Tam rasizm uprawia się w białych rękawiczkach, to są uwagi dotyczące akcentu, drobne uszczypliwości, żebyś wiedział, że nie jesteś „swój“. Bagatelizowaliśmy to, dopóki nie dotarło do nas, że w ten sposób będą też uderzać w naszych synów. Mimo że synowie urodzili się w Wielkiej Brytanii i mają brytyjskie paszporty, to nie są pełnoprawnymi obywatelami, dostali jedynie status osiedleńca, którego można deportować – mówi Klimek.

Pierwsza spontaniczna myśl o przeprowadzce do Polski pojawiła się w jedenastym roku emigracji. – Przez siedem lat usypywaliśmy sobie ścieżkę powrotu. Wzięliśmy kredyt w Szkocji i zainwestowaliśmy w nieruchomości w Polsce. Oboje z żoną dobrze zarabialiśmy, więc mimo że spłacaliśmy kredyt, udawało nam się jeszcze coś odłożyć. Zaczęliśmy się pakować, gdy zapłaciliśmy ostatnią ratę. Wyjeżdżając ze Szkocji, mieliśmy już w Polsce kilka nieruchomości i odłożone pieniądze na wypadek, gdyby coś poszło nie tak i przez rok nie udałoby się nam nic zarobić – mówi Marcin Klimek.

Człowiek bez historii

Karolina Lewek ma 45 lat, z których 20 przeżyła w Anglii. – Trafiliśmy tu z mężem tuż po studiach, krótko po ślubie – mówi. Oboje pracują w dużej fabryce spożywczej. Ona jest menedżerem, on zarządza produkcją. – Całe nasze dorosłe życie, wychowywanie córek, urządzanie domu, dochodzenie do niezależności finansowej – wszystko działo się tu, w Anglii – opowiada. Trochę się boi, jak to będzie, gdy się z Anglii wyprowadzą, ale klamka już zapadła.

– Pierwszy raz mieliśmy się przeprowadzić do Polski pięć lat temu. Wtedy dostaliśmy z mężem bardzo dobre oferty pracy, wszystko już mieliśmy dopięte. I nagle naszły nas wątpliwości, wszystko odkręciliśmy. Mieliśmy poczucie, że to jeszcze nie ten moment. Teraz z pewnością się nie cofniemy – mówi Karolina Lewek.

Złożyła wypowiedzenie w pracy, w Polsce czeka na nią miejsce w nowo wybudowanej międzynarodowej firmie spożywczej, w której będzie od podstaw tworzyć dział techniczny.

– W Anglii osiągnęłam wszystko, co mogłam osiągnąć, wyżej już bym raczej nie awansowała. A w Polsce mogę, tu będę mieć większe możliwości – mówi. Warunki pracy takie jak w Anglii, wynagrodzenie też.

Ona – jak ustalili w rodzinie – pierwsza wyjedzie do Polski, mąż na razie zostanie, dojedzie do niej, jak znajdzie tu odpowiednią dla siebie pracę, młodsza córka dołączy, jak zda w Anglii małą maturę. Zamieszkają we Wrocławiu, najpierw wynajmą mieszkanie, później, jak znajdą ciekawą nieruchomość, to kupią.

– Wyjazdy z Polski często były spontaniczne, powroty wyglądają inaczej – mówi prof. Izabela Grabowska, socjolożka i ekonomistka z Akademii Leona Koźmińskiego, kieruje Centrum Badań nad Zmianą Społeczną i Mobilnością. – Powrót bez dobrze przygotowanego planu jest zbyt ryzykowny – twierdzi Marcin Klimek.

– Niektórzy, niestety, wpadają w pułapkę emigracyjnej tymczasowości – zauważa socjolog migracji Rafał Cekiera, profesor Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach. W pułapkę wpadają ci, którym się wydaje, że wyjechali tylko na chwilę, i nawet jeżeli byli za granicą 20 lat, sądzą, że bez problemów wrócą do kraju, nie trzeba się przygotowywać. – Nie zdają sobie sprawy z tego, że kraj, który opuścili, już nie istnieje. Nie ma tamtych realiów, które zapamiętali. Znajome miejsca już nie wyglądają znajomo. Ludzie się zmienili. Zmienił się rynek pracy – tłumaczy prof. Cekiera.

Dlatego też prof. Grabowska radzi, żeby zanim podejmie się decyzję o przeprowadzce, przyjeżdżać jak najczęściej – na święta, wakacje, przy każdej okazji, żeby pobyć, zorientować się, jak tu jest. Zebrać dokumenty, zaświadczenia, listy rekomendacyjne, certyfikaty.

– Gdy wracasz do Polski po 15 czy 20 latach, jesteś w urzędach i bankach człowiekiem bez historii, białą plamą. Trzeba zebrać dokumenty, którymi poświadczysz przepracowane lata, odprowadzone składki, podatki. Odkąd Wielka Brytania nie jest członkiem Unii, wymiana informacji między naszymi krajami nie jest tak sprawna, jak była przed brexitem – mówi Kordian Borowiak, który prowadzi biuro pomocy w Lincoln, szukają u niego wsparcia Polacy mieszkający w UK i ci, którzy chcą zamieszkać z powrotem w Polsce.

Część już osiągnęła wiek emerytalny, będzie się starać po powrocie o emeryturę polską i brytyjską – ci potrzebują wsparcia w ogarnięciu formalności. Część chce po powrocie do kraju pracować. A wystarczy wejść do grup migrantów powrotnych, które działają w mediach społecznościowych, żeby się przekonać, jaki jest z tym problem. Na jednej z grup (ma prawie 50 tys. członków) Bartosz z okolic Pszczyny, który po 18 latach w Anglii przeprowadził się do Polski, narzeka, że jest tu rok, nie ma pracy, nie potrafi się odnaleźć. Paweł z Łódzkiego mimo półrocznego pobytu też czuje się zagubiony. Wioleta, która wróciła ponad dwa miesiące temu, miała sześć rozmów w sprawie pracy, wszystkie niepomyślne. Ktoś inny żali się, że odpowiedział na 80 ofert, a miał tylko trzy rozmowy, z których i tak nic nie wyszło. Wiele osób narzeka, że ponad 20 lat pracy za granicą tutaj kompletnie nic nie znaczy, nikt nie bierze pod uwagę ich doświadczenia.

Prof. Grabowska, badając zjawisko migracji do Zjednoczonego Królestwa tuż po rozszerzeniu UE i reemigracji 20 lat później, przepytała 525 powracających do Polski, sprawdziła, z jakimi umiejętnościami wracają. Okazało się, że poza językiem angielskim wielu opanowało umiejętność pracy w zespole, stali się odporni na stres, wykazują inicjatywę, mają umiejętności przywódcze, są przedsiębiorczy. – I nie mogą tego kapitału w pełni wykorzystać – mówi prof. Grabowska. – Najczęściej dlatego, że wracają tam, skąd wyjechali – do małych i średnich miast, gdzie rynek pracy jest niewielki, możliwości są ograniczone. Pracodawcy w ofertach podają „obowiązkowa znajomość języka angielskiego“, po czym okazuje się, że tego języka wcale się nie wykorzystuje. Nie przykłada się wagi do kompetencji miękkich, z jakimi wrócili. Pracodawcy nie są przygotowani na migranta powrotnego, nie potrafią wykorzystać jego umiejętności. To powoduje, że wracający szybko się rozczarowują, są sfrustrowani, zaczynają rozważać kolejny wyjazd – tłumaczy prof. Grabowska.

– Dawniej po przeprowadzce do Polski przeżywali szok kulturowy. W kraju emigracji wszystko było „bardziej“ – ładniejsze, porządniejsze, ludzie dla siebie nawzajem milsi. Teraz szok kulturowy już nie jest aż tak silny. A to, co jest przyczyną największych rozczarowań, to właśnie zderzenie z rynkiem pracy – mówi prof. Rafał Cekiera. – Na emigracji wiele osób przyjmowało oferty poniżej swoich kwalifikacji, mając wyższe wykształcenie, np. kładło dachy. Tu takiej pracy nie szukają, nie chcą. A takiej, która by im odpowiadała, nikt im nie oferuje – wyjaśnia prof. Cekiera. To też jest jedno ze źródeł rozczarowań. Pracując na brytyjskich dachach, zarabiali więcej niż ich koledzy ze studiów, którzy zostali w Polsce i pracowali w swoich zawodach. – Teraz, gdy po 10 czy 20 latach wracają, okazuje się, że koledzy w tym czasie awansowali i też już zarabiają całkiem dobrze – dodaje prof. Cekiera.

Inni biali

– Część po przyjeździe do Polski zaczyna się zastanawiać, czy nie lepiej by było jednak wrócić do Wielkiej Brytanii – mówi Kordian Borowiak. Dzwonią, pytają, co robić.

Ci, którzy byli na emigracji dłużej niż pięć lat, są narażeni na to, że będą czuć się obco i tu, i tam. Tracą poczucie przynależności.

– W Wielkiej Brytanii byli postrzegani jako inni biali, czyli the Other White, nienależący do grupy etnicznej Anglików, Walijczyków, Szkotów czy Irlandczyków. Koledzy z pracy, sąsiedzi dawali im odczuć, że nie są u siebie. A tu? Najpierw jest miesiąc miodowy, wszyscy się cieszą, mówią: „Jak dobrze, że wróciłeś“, są spotkania z rodziną, z przyjaciółmi z liceum czy studiów. Jest miło, przyjemnie. Później trochę odpoczynku i jeżeli powracający dobrze sobie powrotu nie przygotowali, przychodzi refleksja: „Trzeba było nie przyjeżdżać, nie mogę się tu odnaleźć, nie wiem, co ze mną będzie“ – mówi prof. Grabowska.

Marcin Klimek twierdzi, że kluczem jest właśnie dobre przygotowanie. – Choć w polskiej naturze jest spontan, działanie na szybko i „jakoś to będzie“, szczerze to odradzam – mówi. On z żoną usypał ścieżkę powrotu. Gdy w Wielkiej Brytanii brexit nałożył się na pandemię, zaczęły się zwolnienia i coraz więcej ludzi zaczęło tam odczuwać tzw. kryzys kosztów życia: w górę poszły czynsze, rachunki za gaz, prąd, wodę – oni już się pakowali.

Zmienili nie tylko kraj, ale też sposób życia. On tam pracował w korporacji, na etacie, tu prowadzi własną agencję nieruchomości. Żona tam wykładała na uczelni, tu jest coachem.

W Szkocji byli miastowymi – mieszkali w Edynburgu, w 50-metrowym mieszkaniu. Tu żyją poza miastem, w przestronnym domu pod lasem.

– Tam nasi synowie musieliby dorastać w otoczeniu betonu, tu mogą się wybiegać, jest dużo zieleni. Mieszkamy w małej miejscowości, ale ze świetną infrastrukturą, są boiska, jest plac zabaw i zewnętrzna siłownia. W Edynburgu tego nie było. Tu się czuje, że państwo prowadzi politykę prorodzinną – jest więcej przestrzeni dla dzieci, większa pomoc finansowa. Tam posłanie dwójki dzieci do przedszkola kosztowałoby nas prawie 2 tys. funtów miesięcznie, czyli równowartość ponad 10 tys. zł. A pomoc państwa, na jaką moglibyśmy liczyć, byłaby niższa niż tutaj, choć Wielka Brytania jest czwartą najbogatszą ekonomią świata – wymienia Marcin Klimek. Ani przez chwilę nie żałowali z żoną, że opuścili Szkocję.

– Mnie cieszy już sama możliwość mówienia w swoim języku. Choć bardzo dobrze posługuję się angielskim, tam wciąż miałem z tyłu głowy uciążliwą myśl, że jak tylko się do kogoś odezwę, on od razu mnie oceni, skategoryzuje – mówi Marcin Klimek. – Tam oboje z żoną żyliśmy zbyt intensywnie, za dużo pracowaliśmy. Teraz łapiemy oddech, nasze życie tu jest o niebo lepsze. Tu jest nasz dom.