Ostatnio ktoś narzekał z kolei, że woda za miękka i ma problem, żeby się spłukać pod prysznicem.
Mamy taki domek z miękką wodą, bo z własnej studni – to ewenement w Bieszczadach. Zwykle wszyscy walczą z twardą wodą, która na dodatek czasem śmierdzi zgniłymi jajami, bo taka jest niestety uroda bieszczadzkich ujęć wody. W innych obiektach musieliśmy z tego powodu inwestować w stacje uzdatniania.
Ale szkoda o tym rozmawiać, bo upierdliwy klient zdarza się niezwykle rzadko, pewnie pół procent odwiedzających. Tak, żeby nam się w głowach nie poprzewracało.
Nawet teraz, gdy turyści również w Bieszczadach chcą mieć niemal all inclusive?
Oczekiwania na all inclusive zdarzały się tylko podczas pandemii. Ludzie nie mogli pojechać jak zwykle do Egiptu, czasem więc wybierali Bieszczady. Brakowało niektórym codziennej zmiany ręczników albo doskwierał brak animatora dla dzieci czy oczekiwali całodziennego wyżywienia, podczas gdy my serwowaliśmy tylko wiejskie śniadania. Jednak nie odważyłbym się narzekać na gości, zwłaszcza z tamtego czasu. Wtedy było tak, że nawet gdybym chciał wynająć wiatę dla koni, pewnie znalazłbym chętnych na nocleg. To dla nas był raj.
Ale raj się skończył?
Normalnie mamy sezon jedynie przez 120 dni w roku, a potem jest niestety cisza. Bieszczady jednak nadal są otoczone mitem miejsca dzikiego i mało dostępnego. Tu docierają tacy, którzy dawniej wędrowali z plecakiem i słoikiem dżemu w góry, a nocowali na polach namiotowych. Albo ich dzieci. Nie mają wygórowanych oczekiwań, tyle że teraz korzystają z rozwiniętej bazy pensjonatów i domków, bo taka po prostu istnieje.
Dzisiaj chcą mieć pokój z łazienką, internet, gdzie umyć buty czy wysuszyć, gdy je przemoczą w górach. No, czasem coś się komuś pomiesza i zostawi mniej gwiazdek w ocenie, bo „za dużo os w okolicy“. Jakbym miał wpływ na populację owadów. Zazwyczaj jednak mamy świadomych turystów.
Są jeszcze dzikie i słabo dostępne Bieszczady? Nawet w tych słabiej uczęszczanych rejonach, dalej od Soliny namnożyło się domów na wynajem.
Fakt. Buduje się teraz domków na potęgę. Zaczęło się w pandemii, gdy ludzie wyciągnęli oszczędności, odkurzyli stare projekty i kupowali, co się dało. Inwestowali, bo wiadomo, że po takim kryzysie będzie inflacja. Mnie to nie przeszkadza, tylko że ludzie się grodzą. Większość miastowych jak sobie kupi na własność kawałek Bieszczad, czuje się w obowiązku upodobnić ten teren do takiego, który porzucili w mieście. Czyli: obowiązkowo poważne ogrodzenie i spychacz, który wyrówna pagórki. Zniszczą rodzimą roślinność, za to posadzą tuje i oświetlą działkę ze wszystkich stron. Narobiło się mnóstwo małych działeczek albo też większych posesji, teren jest poszatkowany, liczba płotów eksplodowała. To zmienia krajobraz Bieszczad. To spory dyskomfort estetyczny, a dla mnie, jako koniarza, dodatkowy problem. Dawniej miałem nawet i dwadzieścia tras na godzinne czy dwugodzinne przejażdżki z mojej stajni w Strzebowiskach. Dzisiaj zostały z tego raptem trzy kierunki. Przestrzeń się kurczy, dla ludzi, ale i dla dzikiej zwierzyny. Pewnie nie da się tego powstrzymać.
Skąd u marynarza, który pochodzi ze Śląska pomysł na to, żeby zamieszkać w Bieszczadach?
Motyw stary jak świat: poznałem dziewczynę z Bieszczad. Zabawne jest jednak, gdzie to się zdarzyło, bo oboje mieszkaliśmy wtedy w Wiedniu, zdecydowani na emigrację. Wyjechałem z kraju tuż przed upadkiem komuny. Skończyłem właśnie technikum morskie i studiowałem rybołówstwo, a studentów łatwiej wypuszczali za granicę. Więcej niż połowa mojej klasy z podstawówki żyła już i zarabiała w Niemczech, ja wybrałem Austrię, bo tam mogłem legalnie kontynuować studia.
Żonę poznałem w kościele. Oprowadzałem wycieczkę, a ona stała na rusztowaniu i malowała paznokcie jakiemuś Jezuskowi. Pracowała przy konserwacji zabytków. Podglądałem ją dość nachalnie, a gdy się okazało, że też jest Polką, już nie odpuściłem tej znajomości. Ona jednak wcale nie chciała wracać w rodzinne strony, to ja ją namówiłem. W dzieciństwie naczytałem się Fiedlera, Centkiewiczów i Niziurskiego, marzyłem o takich przygodach, a Bieszczady były wtedy jeszcze nieokiełznane i niedostępne. Dokładnie takie jak w tych książkach z dzieciństwa.
Nigdy wcześniej nie byłeś w Bieszczadach?
No, coś ty! Jestem Ślązakiem, Ślązacy jeżdżą na wakacje nad morze, nie w góry. Pierwszy raz w Bieszczady jechałem już Martą. To było tak dotkliwe przeżycie, że do dziś pamiętam datę – 17 marca. W Wiedniu była wiosna, temperatura miła, bo 15 st. C, włożyłem więc lekką kurtkę i ładne, wizytowe półbuty. No i wylądowałem w Cisnej – śniegu po kolana, pod Jabłońską Górą zakładałem już łańcuchy na koła.
Moja dziewczyna była przygotowana, miała ciepłe ciuchy, mnie jakoś jednak nie uprzedziła. Potem była noc w chałupie jej ojca, w górach, na wsi. Okropnie zimno, trzeba było palić w piecu, wiało tak, że myślałem, że z tą chałupą odlecimy. Pomyślałem wtedy: nigdy więcej! No, ale dziewczyna była świetna, to w wakacje przyciągnąłem się za nią jeszcze raz. Wtedy już było lato, cieplutko, ładne widoczki i łagodniejsze doznania.
Jak można Wiedeń zostawić dla Cisnej?
Marcie to się też nie mieściło w głowie. Gdy zaproponowałem: chodź, wrócimy do Polski, nawet się ucieszyła. Zaczęła wymieniać czy lepszy będzie Wrocław, Poznań czy Gdańsk? Jak powiedziałem, że jej ojciec znalazł nam coś w Przysłupiu pomiędzy Cisną a Wetliną, bo komornik wystawił chałupę na sprzedaż, to zbaraniała. „Chcesz do tej biedy i błota?!“ Tak pamiętała swoje dzieciństwo w Bieszczadach.
To było jednak ponad 30 lat temu. W Wiedniu mieliśmy nikłe szanse na dorobienie się czegoś konkretnego. Administrowałem wtedy hotelem. Praca była dobrze płatna, szef super. Ale mieszkanie mogłem tylko wynajmować i wyżej nie miałem jak awansować. A marzyłem, żeby mieć jakiś obiekt turystyczny na własność. W Bieszczadach ceny były jeszcze niskie. Już nawet nie pamiętam, jaka to była kwota, u nas wtedy inflacyjne miliony, w Austrii jeszcze przedunijne szylingi. Pamiętam, że gdy brałem kredyt w austriackim banku, dziwili się, że za taką sumę w ogóle można kupić jakąś nieruchomość. Dali mi kredyt komercyjny, na 5 proc. w skali roku. W Polsce nikt nie udzieliłby mi takiej pożyczki, a już na pewno nie na takich warunkach.
Dzisiaj i w Bieszczadach ceny nieruchomości są dziesięć razy wyższe. Np. pensjonat 10 pokoi w Przysłupiu za 3,5 mln zł a domek – 4 pokoje w Wetlinie – prawie 2 mln zł. Wierzyłeś już wtedy, że się dorobicie?
Chcieliśmy się po prostu utrzymać i mieć miejsce dla dwóch koni, tylko na własny użytek. Najpierw kupiliśmy budynek na aukcji od komornika. Przerobiliśmy go na knajpę, a że stał przy głównej drodze, była szansa, że się z tego utrzymamy. Ze trzy lata trwał remont – ustawiałem sobie pracę w Wiedniu na dwa tygodnie i dwa tygodnie przerwy na remont domu w Bieszczadach. Gdy nikt nie widział, przytulałem się do narożnika i głaskałem tynk – mieć własny dom to było dla mnie coś niesamowitego. Otworzyliśmy tę oberżę w 1996 r., a sprzedawaliśmy ją w połowie 2008 r. Zdążyliśmy tuż przed kryzysem, dzięki temu mogliśmy za nią wybudować nowy pensjonat. Tak powstał nasz Dom w Bieszczadach Vilejka.
Jak szło z oberżą w Bieszczadach? Dzisiaj większość na zimę się zamyka, bo brakuje klientów.
Zaczęliśmy od dyskotek, wtedy to była nowość. Kelnerki i załogę kuchenną importowaliśmy z głębi Polski, wszystkie te panny wychodziły tu potem za mąż. Śmieję się, że to była agencja matrymonialna po prostu.
Kiedy przygotowaliśmy pierwsze pokoje, dyskoteki wyłączyliśmy, bo to się jednak kłóciło. No i to był strzał w dziesiątkę, bo znacznie lepiej się zarabiało. W końcu przyjmowaliśmy grupy autokarowe, bo na mapie Bieszczad nie było wtedy zbyt wielu punktów gastronomicznych. To był run na wyjazdy integracyjne. Dziś już nie zdarzają się takie okazje dla tak małych biznesików, jak nasz, przejęły to duże firmy eventowe. Ale na przełomie wieków, trafiliśmy na żyłę złota. Almatur, Orbis, Mazurkas travel, działy socjalne dużych firm czy wycieczki z Francji – to był nasz klient. Załatwiałem noclegi nie tylko u mnie, ale i po sąsiadach. Robiliśmy obiady – w oberży, gdzie było miejsca dla 50 gości, zdarzało się karmić i stu ludzi. No i atrakcje: strzelanie z łuku, wspinaczka, jazdy na linach, tyrolki, balon, quady, szybowiec, chodzenie po węglach, paintball – co tylko sobie wymyśliła pani z HR. Gwoździem programu były napady na kolejkę.
Organizowaliście napady na kolejkę?
Przez pięć lat to było doskonałe źródło utrzymania. Dla mnie i co najmniej sześciorga innych okolicznych „kowbojów“. Firmy obstawiały kolejkę wąskotorową. Raz jakiś organizator zapytał, czy mógłbym postawić konia gdzieś na trasie, żeby sobie ludzie podziwiali, żeby było klimatycznie. Wtedy wpadłem na pomysł z napadami. Skaptowałem teścia, który był koniarzem, obdzwoniłem kumpli, przebieraliśmy się w jakieś flanelowe koszule i dżinsy. Nie mieliśmy nawet westernowych siodeł i tylko jedną spluwę – zabawkę. Większość z nas jeździła w stylu coco jambo, czyli delikatnie mówiąc, jedynie utrzymywaliśmy się na koniu. Ustawialiśmy się w Krzywym, bo tam było ze dwa kilometry łąk i dało się rozpędzić.
I goniliście pociąg?
Na początku, było trochę żałośnie. No ale jak fama poszła, to się wyspecjalizowaliśmy w tych napadach.
Było tak: w pociągu jechał nasz człowiek, tak zwany John. Zachowywał się nerwowo, z walizki wysypywały mu się dolary – oczywiście fałszywe, z naszą wizytówką na nadruku. Według scenariusza to był facet, który ukradł nasze „uczciwie zarobione“ pieniądze, czyli – z napadu na bank. No i uciekał tym pociągiem. Strzelaliśmy do niego w galopie, John też się ostrzeliwał. Pociąg się potem zatrzymywał w szczerym polu, żebyśmy mogli Johna z niego wywlec na oczach tych wszystkich ludzi.
Na początku paliliśmy ognisko na torach, ale tego nam zarząd kolei zabronił, w ogóle nas nie lubili, bo im rozwalaliśmy rozkład jazdy. Za to przekupieni butelczyną maszyniści zatrzymywali pociąg w umówionym miejscu. John miał pod ciuchami uprząż alpinistyczną i zupełnie bez uszczerbku na zdrowiu, za to bardzo malowniczo dyndał po takiej akcji na drzewie. Czasem „wieszaliśmy“ też kogoś z tłumu. Tu nam organizator podpowiadał, czy trzeba powiesić prezesa, czy główną księgową albo jakiegoś pracownika roku. To były bardzo radosne czasy. Zdarzały nam się pomyłki – napadaliśmy np. na przypadkowy pociąg i wtedy wybuchała panika. Albo raz wyciągamy spluwy, a w pociągu policjanci, którzy też wyciągnęli swoje.
Grunt, że kasa była z tego duża – w 2000 r. jakieś 1600 zł to tak, jakby dzisiaj po 6 tys. zł zgarniać na czysto. Każdy z naszej 6-osobowej bandy zarabiał na jednym napadzie co najmniej jak za dobrą dniówkę. A robiliśmy ze trzydzieści napadów rocznie, napadaliśmy na pociąg ze dwa razy w tygodniu. Knajpa była pełna, imprezy firmowe się kręciły, zaczęliśmy też organizować np. Mistrzostwa Polski Psich Zaprzęgów. W końcu zmieniło się coś w przepisach, organizatorzy nie mogli już sobie wrzucać w koszty takich dodatkowych eventów i skończyło się to nasze małe eldorado.
Dlatego zamieniłeś oberżę na stajnię?
Już byliśmy tym zmęczeni i banda mi się wykruszyła. Jednemu żona zabroniła biegać po polach z pistoletem, ktoś wyjechał za granicę. Wydawało mi się, że już sobie dość zarobiłem i chciałem się skupić na koniach, bo wtedy zacząłem już poważnie pracować z końmi. Wcześniej już wypatrzyliśmy sobie w Strzebowiskach gospodarstwo do remontu. Ze sprzedaży oberży postawiliśmy Villejkę i to były dobrze zainwestowane pieniądze.
Ze stajni i jazd dla turystów można się dziś utrzymać?
Głównym źródłem utrzymania są noclegi, do koni zawsze trzeba dopłacać, chociaż to mnie najbardziej pochłania. Wżeniłem się w rodzinę koniarzy i to ja musiałem nadrabiać, bo nie potrafiłem jeździć konno, gdy pierwszy raz przyjechałem w Bieszczady. Pewnego dnia mój przyszły teść rozpędził konia na podwórku i tak po prostu w biegu na niego wskoczył. Miał wtedy więcej niż 40 lat, to mi zaimponował. Jeszcze w Wiedniu poszedłem na jazdy. Planowaliśmy z żoną tylko dwa konie, dla siebie. Potem jednak goście naszej oberży zaczęli dopytywać o jazdy i jakoś nie wiedzieć kiedy, stado się rozrosło.
Zaczynałem od rajdów i klasycznych lekcji, nigdy jednak nie pasowały mi metody jeździectwa, które są obecne w mainstreamie. Dzisiaj preferuję styl, któremu najbliżej do tzw. natural horsemanship. Nie robię już szkółek dla przypadkowych lub początkujących jeźdźców, obecnie tylko kursy i szkolenia dla jeżdżących, właścicieli, dzierżawców koni. Takich, którzy chcą polegać na relacji ze zwierzętami. Pracuję też z młodymi i trudnymi końmi, to bardzo satysfakcjonujące. Konie są mega czasochłonnym zajęciem, jeździectwo to może 10 proc. tego czasu i wysiłku. Zarabiamy więc głównie na noclegach, to jest nasze główne źródło utrzymania.
I da się przeżyć w takim krótkim sezonie?
Rosną wymagania biurokratyczne, trzeba gromadzić coraz to nowe certyfikaty, świadectwa energetyczne, kominiarskie, elektryczne, jakieś uzgodnienia, ustalenia zgody i pozwolenia. Na przykład ktoś wymyślił, żeby szamba opróżniać obowiązkowo cztery razy w roku, mimo że domek jest zwykle zamieszkały może przez 4 m–ce w roku i ma własną, biologiczną oczyszczalnię. Albo: jedna instytucja narzuca mi obowiązek budowy płyty gnojowej do końskiego obornika, a inna nie chce mi wydać na to pozwolenia.
Rośnie też konkurencja. Domy na wynajem budują ludzie niezwiązani z regionem. Nie mieszkają tu, utrzymują się z innego biznesu, w innym miejscu, a to jest dla nich tylko dodatek. Kupują dom lub kilka domów i są w stanie pokonać miejscowych finansowo. Najtrudniej teraz jest utrzymać całoroczną załogę – to dlatego wiele knajp zamyka się w tzw. pustym sezonie. Ja zatrudniam dwie osoby na stałe, a pusty sezon przeznaczam na pracę z końmi i odpoczynek. Krótki sezon to jest poważny hamulec. Ale nie narzekam, bo jeśli sezon się wydłuży, Bieszczady zaczną być postrzegane jako miejsce do zrobienia łatwych pieniędzy, zlecą się więksi inwestorzy i zabiją nasze małe biznesiki.